Uitdagingen
De boeren weiden hun koeien op dezelfde plaats waar dat in de Middeleeuwen werd gedaan, en de huidige dorpen waren er toen ook al. Onverstoorbaar lijkt in Waterland alles eeuwig hetzelfde te blijven, maar schijn bedriegt. Er kan in het gebied de komende jaren veel veranderen.
Veeteeltintensivering
Veel boeren hebben het economisch zwaar, en proberen zo veel mogelijk opbrengst uit het land te halen. Het afschaffen van de melkquota in 2015 leek een belangrijke steun in de rug voor ze. De veestapel in Waterland groeide flink. Maar snel na de afschaffing van de quota kelderde de melkprijs. Intussen ging de overheid steeds meer milieukosten (zoals fosfaatuitstoot) doorberekenen. Per saldo zijn de boeren er weinig mee opgeschoten. Verdere intensivering, om nog meer opbrengst te genereren, lijkt voor hen het enige antwoord.
De gevolgen zijn op veel plaatsen zichtbaar. De weilanden worden intensiever gebruikt en soms wordt vijf keer per jaar gemaaid, om zo veel mogelijk hooi te oogsten. In de intensief gebruikte gebieden gaat de biodiversiteit erop achteruit. Het aantal weidevogels daalt dramatisch. Volgens Paul Terwan en Joke Stoop in hun boek Boeren in Waterland hebben sommige natuurbeschermers en ecologen de weidevogels al helemaal opgegeven, ze zouden toch niet meer te redden zijn.
Is de megavarkensstal de toekomst voor de Waterlandse boeren? Dat past totaal niet bij de natuurwaarden en kleinschaligheid van het gebied. Toch is een vergunning voor een stal voor 3.000 varkens vlakbij Durgerdam inmiddels verleend.
Veenafbraak
Voor de intensieve veeteelt worden de waterstanden op veel plaatsen laag gehouden. De boeren kunnen makkelijker met grote machines op het land werken. Maar als veengrond droogt komt te staan, oxideert het, waardoor het niet alleen veel CO2 uitstoot maar ook verdwijnt. De afgelopen duizend jaar moet Waterland al zo’n vijf meter zijn ingezakt. Ook nu gaat dat proces door, met naar schatting een halve centimeter per jaar. Binnen een eeuw (zoals de Technische Adviescommissie Hoofdgroenstructuur van de gemeente Amsterdam schreef) is de helft van het resterende veen verdwenen.
Naast de veenafbraak is de CO2-uitstoot het belangrijkste punt van zorg. Inklinkend veen kan 30 ton CO2 per hectare per jaar uitstoten; omgerekend naar heel Nederland gaat het om 2 tot 3 procent van de CO2-productie. De waterstand verhogen kan dat proces vertragen, maar maakt het moeilijker veelteelt te bedrijven. Gezien de opgave voor Nederland om aan het klimaatakkoord van Parijs te voldoen, zijn de lage waterstanden waarschijnlijk niet meer te handhaven. Hogere standen betekenen drassig land en minder koeien. Misschien moeten de boeren overstappen op ander vee (zoals schapen of buffels) of op landbouw, wat het landschap hoe dan ook zal aantasten.
De stad
Een klein nieuwbouwproject in Ransdorp en Zuiderwoude, een buitendijks vakantiepark bij Uitdam: gestaag, hoewel meestal op bescheiden schaal, wordt er in Waterland gebouwd. De aantrekkingskracht van het gebied is dan ook groot. De Amsterdamse woningmarkt kan niet aan de vraag voldoen, Purmerend en andere gemeenten willen hun vleugels uitslaan en de toerisme-industrie wil groeien. Waterland heeft ruimte en biedt toplocaties. Bestuurders hebben de druk van de ontwikkel- en bouwlobby tot nu toe grotendeels weten te weerstaan, maar de vraag is hoe lang dat blijft lukken. Door een nieuwe brug over het IJ, de Noord/Zuidlijn en torenflats op Zeeburgereiland komt Waterland psychologisch steeds dichter bij Amsterdam te liggen. Nu en dan gaan al stemmen op om flink te bouwen in het gebied.
De bovengeschetste bedreigingen kunnen elkaar versterken. Als de natuur door de intensivering zijn diversiteit verliest, staan de beschermers van Waterland zwakker. Een weiland waarin de grutto’s zijn weggemaaid en waar je alleen nog meeuwen en ganzen vindt, maakt minder emoties bij het publiek los.
En zoals Paul Terwan en Joke Stoop schreven: het feit dat we via het landschap tien eeuwen terug in de tijd kunnen kijken, lijkt voor de stad nauwelijks meer een argument.
Volg Waterland Fan op Facebook en blijf op de hoogte
Reageren? mail@waterlandfan.nl