Je moet er een flink eind voor fietsen en de weg loopt ook nog dood. Veel Amsterdammers weten niet eens dat het groene pareltje Holysloot onderdeel van de stad is. Over het dorp verscheen een parel van een boek.

Het gaat hard met de prachtige boeken over Waterland. Broek en Waterland dat afgelopen winter verscheen, over de geschiedenis van de regio, werd snel gevolgd door een rijk geïllustreerd boek over Schellingwoude (scroll naar beneden voor meer informatie). Nu ligt er een even luisterrijk boek over Holysloot, de groene parel aan de oever van de Die.

Van Hoolesloot tot Holysloot beschrijft de geschiedenis van het dorp vanaf pakweg 1.000 jaar geleden, toen het vermoedelijk ontstond als een van de vele landbouwnederzettingen in Waterland. In thematische hoofdstukken beschrijft het boek de wederwaardigheden van een geïsoleerd dorp waar de tijd die in Amsterdam op dubbele snelheid voortraasde, zich als een melkschuit lijkt voort te bewegen. In veel opzichten ademt Holysloot de sfeer van vorige eeuwen. Om de Die over te steken, moet je geduldig wachten tot een van de bewoners je met een bootje met een pruttelende buitenboordmotor over wil zetten. Dat is Holysloot.

Toch kende Holysloot ook zijn verhitte episodes. Bijvoorbeeld in 1986 toen het dorp met een fikse belastingverhoging werd geconfronteerd. Uit protest werd tijdens de verkiezingen het stemlokaal in Ransdorp bezet. Voor de zekerheid sloegen de bezetters bier en frisdrank in, en toen een paar politieagenten kwam kijken, kregen ze buiten een pilsje aangeboden. Door een ruitje in te slaan wisten de agenten het lokaal binnen te dringen, waarna de bezetters het er maar bij lieten.

De charme van Van Hoolesloot tot Holysloot is dat het boek een dorpsproduct is. Dorps- en streekbewoners hebben er samen aan gewerkt. Met het dorp beschrijft het boek ook de geschiedenis van de omgeving, de omgeving waarin Holland zichzelf terugziet zoals het land er al een millennium bij ligt.

Van Hoolesloot tot Holysloot is verschenen in 2020 en is voor € 19,95 te koop bij een aantal geselecteerde winkels. Meer informatie.

Het vocht tegen de Spanjaarden, kende verschillende watersnoodrampen en had ooit een eigen luchthaven. Het Waterlandse dorp Schellingwoude, nu in ingekapseld in Amsterdam-Noord, heeft een rijke geschiedenis. Die is in een prachtig boek samengevat.

Het fraaie café Zeezicht in Schellingwoude, voorheen café Kreetz, wordt in 1918 overgenomen door de 26-jarige Henry Zanders uit Amsterdam. Als zijn motorfiets een jaar later kapot is, haalt zijn zwager benzine uit de kelder om de carburateur door te spoelen. Helaas houdt hij daarbij zijn brandende sigaret in de mond. Niet alleen het haar van de zwager maar het hele café vat vlam. De Schellingwoudse brandweer rukt uit met alles wat ze heeft, namelijk 18 vrijwilligers en één slang. Het mag niet baten, het café brandt af.

De plek waar Zeezicht gevestigd was, Schellingwouderdijk 269, brengt horecaondernemers weinig geluk. Als Jan van Vemde, zoon van een sluisknecht, er in 1927 een nieuwe zaak heeft opgebouwd, breken kort daarna crisisjaren uit. Van Vemde gaat failliet. Uiteenlopende uitbaters hebben het geprobeerd. Als De Kievit heeft het café het nog enkele decennia gered. Tegenwoordig is het pand een woonhuis.

Schellingwoude, leven op de scheiding van water en land, het onlangs verschenen boek over Schellingwoude, dist vele details over de historie van het dijkdorp op. De ontwikkeling van de horeca is een van de vele onderwerpen.

Dat de locatie Schellingwouderdijk 269 zich bij uitstek voor horeca leende, was lange tijd vanzelfsprekend. Honderd jaar geleden was Schellingwoude een populaire bestemming voor een dagje uit. Amsterdammers namen het veerbootje, flaneerden door het dorp en namen een drankje bij een van de uitspanningen. Ook de bemanningsleden van de schepen die bij de Oranjesluis lagen, wisten zich in het dorp te vermaken. Rond 1960 had Schellingwoude niet alleen nog vier kruidenierswinkels, vier groentewinkels, een bakker en drie snoep- en koekjeswinkels, maar ook vijf cafés.

Schellingwoude, leven op de scheiding van water en land moet wel het definitieve boek over de historie van het dorp zijn. Er staat zo veel in – 233 pagina’s volgepakt met tekst en foto’s – dat je nauwelijks kunt voorstellen dat er nog veel aan toe te voegen zal zijn. Ook aan de volkstuinen, de Oranjesluis, Schellingwouderbrug, Oranjewerf en het Gemboterrein wordt volop aandacht besteed. Alleen de Schellingwouderbreek, het vooroeverpark en de Landmarkt komen er bekaaid vanaf.

Jarenlang heeft de stichting Historisch Centrum Amsterdam-Noord aan het boek gewerkt. Het resultaat mag er zijn. In de bijna 750 jaar van zijn bestaan heeft Schellingwoude veel meegemaakt, van plunderingen door geuzen tot de opening van een vliegkamp voor watervliegtuigen vlakbij het dorp. Luchtvaartpionier Charles Lindbergh was een van de vliegeniers die er landden.

Tot de aansluiting bij Amsterdam in 1921 was Schellingwoude een van de Waterlandse dorpen. Samen met de andere dorpen streed het tegen de belastingen van de Hollandse graven, tegen de Spanjaarden en vooral tegen het water. Inmiddels heeft Schellingwoude een dubbelzinnige positie. Het doet nog steeds mee in de Centrale Dorpenraad van Landelijk Noord, maar is door stad omringd. Binnen de Ring A10 poseert het als dorp. Of het dorpse karakter de bouw van de geplande woontorens op het Zeeburgereiland zal overleven, is nog maar de vraag.

Schellingwoude, leven op de scheiding van water en land verscheen in maart 2020. Meer informatie en een video waarin het boek wordt doorgebladerd zijn te vinden op de site van Historisch Centrum Amsterdam-Noord.

De bovenstaande foto ‘Groete uit Schellingwoude’ komt uit de collectie van P.W. Korstman

Toen de Hollandse graaf Willem VI in 1417 overleed, brak een opvolgingsgevecht tussen zijn dochter Jacoba van Beieren en broer Jan van Beieren uit. Door de laatste te steunen wist hertog Filips van Bourgondië (na Jans dood) de macht in Holland naar zich toe te trekken. Dat had nare consequenties voor Waterland, omdat het gebied Jacoba had gesteund.

Filips legde Waterland zware boetes op en ontnam het gebied allerlei privileges, zoals zelfbestuur en het innen van belastingen. De relatie van Waterland met Filips bleef daarna slecht. De Waterlandse dorpen weigerden verschillende keren om opgelegde belastingen te voldoen en Filips moest legertroepen sturen om die Waterlanders een lesje te leren. Het eind van het liedje was dat 14 Waterlandse mannen gedwongen werden om in Den Haag een ‘knieval’ (een openbare boetedoening) te maken. Ze moesten blootshoofds en blootsvoets door de stad lopen met een banier met daarop de namen van de opstandige dorpen.

Meer Waterland dan Broek
Broek en Waterland, de titel van het onlangs bij Uitgeverij Verloren verschenen boek, kan de misvatting geven dat het met name over Broek in Waterland gaat. Weliswaar figureert Broek tamelijk prominent, maar het boek beschrijft de historie van heel Waterland. Dat gebeurt, met veel detail, min of meer vanaf de eerste bewoning van het gebied tot het begin van de 19e eeuw, toen het met de invoering van de gemeentes veel van zijn samenhang verloor. Een historie die door veel strijd wordt gekenmerkt.

Niet alleen moesten de Waterlandse dorpen knokken tegen machtsbeluste hertogen en graven. De relatie met de opkomende wereldstad Amsterdam, die weinig regionale concurrentie duldde, werd ook vaak een strijd. Er werd oorlog gevoerd met de Spanjaarden toen de frontlinie tijdens de Tachtigjarige Oorlog dwars door Waterland liep. Een eeuw later dreigde ook nog oorlog met de Fransen, maar dat liep met een sisser af. Intussen werden er flink wat politieke robbertjes gevochten, zoals met de baljuw van Waterland die het gebied als een soort über-burgemeester vanuit Monnickendam bestuurde. En daarbij de macht van de dorpen om hun eigen boontjes te kunnen doppen inperkte.

Onmisbaar
Broek en Waterland is een project van het Waterlands Archief te Purmerend. Het is een onmisbaar boek voor iedereen die in de historie van Waterland geïnteresseerd is. Voor een breder publiek is het, met zijn rijke hoeveelheid juridische en financiële details, wat minder toegankelijk. De historici die de hoofdstukken hebben geschreven hebben elk hun eigen invalshoek (zoals de gang van zaken rond het droogmaken van de Waterlandse meren en de economische ontwikkeling van het gebied), waartussen de lezer soms zelf de samenhang moet vinden. Het boek is prachtig geïllustreerd met onder meer historische teksten en kaartjes.

Duidelijk is in ieder geval dat Waterland sinds de dertiende eeuw een bestuurlijke eenheid is geweest die regelmatig als machtsfactor een partijtje heeft meegeblazen op het politieke toneel in de Nederlanden. Veel sporen daarvan zijn nog steeds in het gebied terug te vinden. Dat geldt overigens niet voor de burcht van Jan Persijn, de ridder die in 1274 heer van Waterland was, toen een woedende menigte zijn kasteeltje vernielde. De opstand van de Waterlanders ging over, drie keer raden: belastingen.

Broek en Waterland, onder redactie van Loek Zoon, Uitgeverij Verloren, 2019

Bij het 60-jarig bestaan van de Centrale Dorpenraad, bestuurlijk orgaan van de Waterlandse dorpen die bij Amsterdam horen, verscheen het innemende boekje ‘Zwaan’. Met talloze grote en kleine verhalen uit de rijke geschiedenis van het gebied.

Kort na het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog werden grote delen van Noord-Holland door de Geuzen van de Spaanse overheersing bevrijd. Omdat Amsterdam loyaal aan Spanje bleef, werd het IJ het grensgebied in de oorlog tegen de troepen van hertog Alva. De Waterlandse dorpen sloten het Waterlands Verbond waarin geld bijeen werd gebracht om verdedigingsschansen te bouwen. Voor de kust van Nieuwendam en Schellingwoude werden hevige zeeslagen gevoerd. Schellingwoude werd meermalen geplunderd, niet alleen door de soldaten van Alva maar ook de Geuzen zelf. In 1571 stroopte een groep van 25 Geuzen het dorp af, vergezeld van een sympathisant die ze de rijkste boerderijen aanwees, om flink leeg te roven.

Jubileumboek
Het verhaal van de Tachtigjarige Oorlog is één van de 60 hoofdstukken uit Zwaan, het jubileumboek van de Centrale Dorpenraad. Die dorpenraad is een verhaal op zichzelf. Nadat Ransdorp, Holysloot, Durgerdam, Schellingwoude en Zunderdorp zich in 1921 bij Amsterdam hadden aangesloten, ontstond een bijzondere vorm van bewonersparticipatie. De dorpsbewoners stelden dorpsraden in, die zich verenigden tot een Centrale Dorpenraad. De Raad ondersteunt al sinds 1957 sociale en culturele activiteiten, geeft het wijkblad ’t Zwaantje uit, en publiceert soms boeken, waarvan Zwaan, 60 verhalen over landelijk Amsterdam-Noord het laatste is. De Dorpenraad is een goed voorbeeld van de sterk verbondenheid van de Waterlandse dorpen tijdens de 1.000-jarige historie van het gebied.

Feest
Zwaan is een feest om te lezen. Rijk van detail voorzien worden de meest uiteenlopende verhalen over de dorpen opgedist. Over de zeeman uit Holysloot die in Algiers als slaaf wordt verkocht. Over knokpartijen in Durgerdam tussen Patriotten en Orangisten. Over de watergeesten waarmee kinderen bang werd gemaakt, om ze bij de sloten vandaan te houden. Over de beroepen die ooit in Waterland de normaalste zaak waren: walvisvaarder, scheepsbouwer, molenaar, turfsteker. Over de tijd dat Schellingwoude ‘hotspot’ van watervliegtuigen was. Ga zo maar door.

Gemeenschappelijkheid
Als het boek een ding duidelijk maakt is dat dorpen in Waterland een lange en rijke gemeenschappelijke historie hebben. Een gemeenschappelijkheid die pas in de 20^e eeuw is verstoord door de verdeling van de dorpen over de verschillende gemeenten Amsterdam, Landsmeer en Waterland (lees Monnickendam en omstreken). Met als gevolg dat de Centrale Dorpenraad het woord Waterland vaak wat krampachtig vervangt door ‘Landelijk Noord’. Als we het bijzondere gebied inclusief eeuwenoude geschiedenis recht willen doen, wordt het hoog tijd die gemeenschappelijkheid weer voorop te gaan zetten.

Zwaan, 60 verhalen over landelijk Amsterdam-Noord is verschenen in 2017 en is onder meer te koop bij de Centrale Dorpenraad en gespecialiseerde boekwinkels

Het is misschien niet zo bedoeld, maar Boeren in Waterland, het prachtige boek dat onlangs is verschenen, leest als het verslag van een jarenlange overlevingsstrijd van de agrarische families in het gebied. Een strijd die bovendien de komende tijd waarschijnlijk alleen maar heviger wordt.

Het Samenwerkingsverband Waterland (SVW) is een verbond van boeren en natuurbeschermers die al in 1982 besloten om samen op te trekken bij natuur- en milieubeheer. SVW wilde de in 35 jaar opgebouwde kennis van het gebied in een boek neerleggen, en dat boek is vorige maand verschenen: Boeren in Waterland, door Paul Terwan en Joke Stoop. Het is het definitieve boek over Waterland, zou je kunnen zeggen, vooral als je geïnteresseerd bent in de agrarische ontwikkelingen van de laatste 80 jaar.

Wat Boeren in Waterland aantrekkelijk maakt is niet alleen de fraaie uitvoering, met veel (historische) foto’s, en de nauwgezette omschrijving van de ontwikkelingen waar de boeren mee te maken kregen. Het boek staat ook vol persoonlijke verhalen van de betrokken boeren zelf. Je leest hoe het is om veeteelt te bedrijven in gebieden waar je alleen met de boot kunt komen. Je leest over koeien die benauwd worden als je vis bakt. De vele veranderingen waar de boeren mee te maken kregen – ruilverkaveling, melkquote etc. – komen allemaal langs.

De auteurs hebben hun best gedaan om zowel genuanceerd als volledig te zijn. Zo behandelt het hoofdstuk over waterbeheer – altijd een heikel punt – niet alleen de historie van het waterbestuur en discussies rond het waterpeil maar ook het verdwijnen van het veen en de beweging van brak naar zoet. Vroeger waren er veel echt lepelblad, rode ogentroost, aardbeiklaver en waterpunge in het gebied te vinden. Komen die planten terug nu er weer met brak water wordt geëxperimenteerd?

Zo veel als er de afgelopen decennia ook al in het gebied is gebeurd, de onzekerheden lijken de komende jaren alleen maar toe te nemen. Met de oprukkende stad, het oxiderende veen, de overlevingsstrijd die delen van de vogelstand moet leveren en de onzekere bedrijfsvoering voor veetelers is de enige zinnige voorspelling die voor Waterland kan worden gedaan, dat er de komende decennia veel in het gebied zal veranderen. Met Boeren in Waterland is in ieder geval een prachtig verslag van de afgelopen 80 jaar verschenen.

Boeren in Waterland, Uitgeverij Matrijs, 2017, € 19,95